شادمانی :

از همان ابتداي تمدن بشري ، متفكران بزرگ به بحث و گفتگو در خصوص حيات انساني و زندگي مطلوب پرداخته‌اند برخي ازافراد ايده آل خود را در ثروت ، برخي در داشتن روابط پرمعنا و برخي در كمك به افراد نيازمند مي‌بينند همه اين افراد از لحاظ شرايط و ظواهر بيروني با يكديگر متفاوتند اما از يك احساس تندرستي ذهني مشترك برخوردارند:
اصطلاح تندرستي ذهني به ارزيابي‌هايي كه افراد از زندگيشان به عمل مي‌آورند ، اشاره دارد ارزيابي هاي شناختي مانند رضايت از زندگي ، ارزيابي‌هاي عاطفي (خلق و هيجانات) ازقبيل احساسات عاطفي مثبت و منفي ، اين اصطلاح (تندرسي ذهني) در فرهنگ عامه با شادي مترادف است.
ارسطو فيلسوف بزرگ يوناني ، عالي‌ترين خوبي‌هاي قابل دستيابي را هم براي مردم عام و هم براي خواص شادي مي‌داند وي شادي را بر سه نوع مي‌داند.
ـ در نازلترين سطح به نظر مردم عادي ، لذت ، شادي به همراه دارد.
ـ در سطح نسبتاً بالاتر در نزد خواص ، شادي معادل عملكرد خوب است.
ـ بالاترين سطح شادي آن نوعي است كه بر اثر زندگي متفكرانه ايجاد مي‌شود.
به اعتقاد يكي از روانشناسان ، آرگايل ، شادماني سه جزء دارد : (سه جزء اصلي)
الف) هيجانات مثبت
ب) رضايت از زندگي
ج) فقدان عواطف منفي
اجزاي ديگر شادماني ، روابط مثبت با ديگران ، هدفمند بودن زندگي و فقدان عواطف منفي و رشد شخصي و دوست داشتن ديگران هستند به عقيده وي ، خلقهاي منفي زيادي وجود دارد (خشم ، اضطراب ، افسردگي و ...) اما در حقيقت يك خلق مثبت وجود دارد وآن شاد بودن است.
از كلمات مترادف شادي كه در فرهنگ ما استفاده مي‌شود مي‌توان از :
خرسندي ، خوشي ، مسرت ، وجد ، سرخوشي ، لذت ، دلخوشي و خوش بيني نام برد.

اشكال مختلف شادي :
شادي ممكن است كه اشكال مختلفي به خود بگيرد:
1) نوعي از شادي وجود دارد كه با برانگيختگي زياد مشخص مي‌شود و افراد در اين حالت از سر و صداهاي لذت بخش و رخدادهاي اجتماعي مهيج خوشحال مي‌شوند.
2) نوع ديگر شادي ، شادي آرام تر است . افراد از آرامش و فعاليت‌هاي انفرادي لذت مي‌برند.
جنسيت اثر ناچيزي روي شادماني دارد اما بطور كلي زنان جوان از مردان جوان شادترند. اما زنان مسن در مقايسه با مردان مسن از شادي كمتري برخوردارند.
ميزان درآمد با ميزان شادماني همبستگي ضعيفي دارند.
ازدواج مي‌تواند اثر زيادي روي ميزان شادماني داشته باشد به طور كلي افراد متأهل شادتر از افراد مجرد ، مطلقه ، متاركه كرده و يا همسر از دست داده هستند همچنين متأهلان داراي فرزند از متأهلان بدون فرزند شادترند..

صفات وابسته به شادي:
تشخيص مهمترين صفات در سالهاي اخير بسيار مورد توجه بوده است پنج عامل اصلي تا كنون شناسايي شده است :
1 برون گرايي در برگيرنده ويژگي‌هايي چون معاشرت ، به دنبال تحريك بودن، تسلط خواهي ، فعاليت زياد و گرمي مي‌باشد.
2 روان نژندي : در برگيرنده صفاتي چون اضطراب ، بدبيني ، بي‌قراري ، شكايات بدني و حساسيت بين فردي است كه طيف وسيعي از افكار و عواطف ناخوشايند را در بر مي‌گيرد.
3 مطلوبيت اجتماعي : اشاره به ميزان جذابيتي كه فرد در بين اطرافيان خود دارد.
4 وظيفه شناسي
5 تجربه پذيري

اصول چهارده گانه افزايش شادماني :
1- فعال تر بودن و سرگرمي ، اين اصل مبتني بر نتايجي است كه حاكي از اينست كه افراد شاد در زندگي خود فعال تر هستند . اين افراد بيشتر اوقات خود را به فعاليت هاي جالب و لذت بخش ميگذرانند اين اصل برفعاليت هايي استوار است كه عبارتند از :
فعاليت هاي لذت بخش نسبت به فعليت هاي غير لذت بخش ، شادماني بيشتري ايجاد ميكنند .
فعاليت هاي جسماني بيش از فعاليت هايي كه تحرك جسماني ندارند ، شادماني ايجاد مي كنند .
تجارب جديد و تازه بيش از فعاليت هاي تكراري موجب شادي فرد مي شود .
فعاليت هاي جمعي بيش از فعاليت هاي انفرادي شادي ايجاد مي كنند..
فعاليتهاي سودمند و معنادار بيشتر از فعاليتهاي كم معنا شادي ايجاد ميكنند .
افراد مي توانند با توجه به موارد بالا فهرستي از فعاليت هاي روزمره و قابل برنامه ريزي را براي خود تهيه كنند.
2- گذراندن اوقات بيشتر در اجتماعات و فعاليت هاي جمعي .
اكثر مطالعات ، زندگي فعال جمعي را مهمترين عامل شادماني مي دانند . فعاليت هاي جمعي هم در سطح رسمي ، عضويت در سازمان ها ، انجمن ها و ... و هم در سطح غير رسمي ، ارتباط بادوستان ، همسايگان ، خويشاوندان و همكاران باشد .
3- مولد بودن و انجام كارهاي سودمند و معنادار :
شادماني و رضايت از زندگي باكار معنادار و مولد ارتباط دارد . شادترين افراد كساني هستند كه از كارشان لدت مي برند . در جوامع حال حاضر ، افراد حدود 80 درصد اوقات بيداري خود را در محيط كاري خود بسر مي برند بنا براين اگر از كار خود لذت ببرند مي توانند شادي بيشتري را تجربه كنند .
نكته بسيار مهم اينست كه افراد همواره بايد نسبت به كار خود احساس مسئوليت داشته باشند چراكه اين احساس سبب هدف مند شدن بيشتر فرد شده و مي تواند در افزايش شادماني موثر باشد .
4- برنامه بريزي و سازمان دهي بهتر :
افراد شاد ميدانند كه هدفشان از زندگي چيست و مقصدشان در زندگي كدام است بنابراين به برنامه ريزي و سازمان دهي فعاليت هاي خود اهميت بيشتري مي دهند .
شيوه هاي برنامه ريزي اهداف كوتاه مدت ، ميان مدت و بلندمدت به اين افراد آموزش داده مي شود . اجتناب از به تعويق انداختن كارها ، انجام به موقع كارها ، تكنيك مديريت زمان آموزش داده مي شود .
5- دور كردن نگراني ها :
افراد شاد خيلي كمتر به خود نگراني راه ميدهند . افكار منفي اتوماتيك ... آموزش داده مي شوند : فهرست كردن افكار
6- كاهش سطح توقعات و آرزوها :
ميزان رضايت فرد از زندگي صرفاً به آنچه در دنياي واقعيت روي مي دهد ، وابسته نيست بلكه به آنچه برايش اتفاق خواهد افتاد ، نيز مربوط مي شود .
انتظارات و توقعات خيلي بالا منجر به ناكامي ونااميدي مي شود ولي انتظارات كمتر معمولاً منجر به نتايج خوشايندي مي شود . خيال پردازي و آرزوهاي بلند براي رسيدن به شادماني چندان موثر نيست . افراد شاد ، منتظر شادي نمي مانند .آنها شادي را راهي براي عبور مي بينند نه مكاني براي رسيدن .
افراد شاد تمايل به انتخاب اهدافي در زندگي خود دارند كه توانايي رسيدن به آن اهداف را در زندگي داشته باشند بنابراين به آنچه مي خواهند مي رسند .شادماني در رسيدن به اهداف دست يافتني بدست مي آيد ، نه در شكست در رسيدن به اهداف خيال پردازانه

7- افزايش تفكر مثبت و خوش بيني :
با توجه به بررسي هاي انجام شده ، از مهمترين ويژگي هاي افراد شاد ، تفكر مثبت و خوش بيني است . شادماني از داشتن چييزي حاصل نمي شود بلكه به طرز نگاه فرد ، نسبت به آن چيز بستگي دارد .
از افراد خواسته مي شود ، مواردي از مثبت ترين و منفي ترين برداشت ها را درمورد وقايع مختلف زندگي خود مطرح كنند و نسبت به آنها بحث مي شود . ( در دنياي اطراف ما اتفاقات زيادي روي مي دهد كه به خودي خود نه خوب هستند و نه بد . اين برداشت ما از اين اتفاقات است كه آن ها راخوب وبد تفسير مي كنيم ...) . در آموزش اين اصل از تكنيك هاي رفتاري چون جايگزين فكر ، نظارت ذهني ، خيال پردازي مثبت استفاده مي شود .
8- زندگي در زمان حال :
افراد شاد همواره متوجه زمان حال هستند وسعي مي كنند با توجه به امكاناتشان حداكثر لذت را ازفعاليتهاي روزمره شان ببرند . مفهوم روان شناختي « اينجا واكنون » توضيح داده مي شود .افراد شاد بيش از افراد ناشاد از زندگي خود لذت مي برند زيرا ذهن خود رامتوجه اتفاقات تلخ گذشته و احياناُ پشيماني از انجام برخي امور نمي كنند وغم روزهايي كه نيامده نيز نمي خورند .
9-پرورش شخصيت سالم ( توجه به سلامتي شخصيت ) :
برخلاف برخي انتقادهاي اجتماعي كه راجع به شادي شده است اينگونه اظهار مي شود كه فقط افراد مجنون مي توانند شاد باشند ، تحقيقات زيادي انجام شده كه نشان مي دهند كه فقط افرادي كه داراي سلامت رواني هستند مي توانند شادي را تجربه كنند . از اصول مهم سلامت رواني مي توان از دوست داشتن خود ، پذيرفتن خود ، و شناخت و كمك به خود نام برد . افراد داراي سلامت رواني برداشت هاي نادرست و منفي نسبت به خود ندارند و دوست داشتن خود را مستلزم اين نمي دانند كه كاملترين فرد باشند .
پذيرش خود ، اشاره به محدوديت ها وكمبودهاي شخصي دارد . افراد شاد محدوديت هاي خود را مي پذيرند و درحد امكانشان در برطرف نمودن آنها مي كوشند .
وجود شادماني در زندگي مستلزم تصميم هاي درست است . انسان زماني مي تواند تصميم بگيرد كه خود را بشناسد و تعيين كند كه آيا توانايي لازم براي انجام موفقيت آميز آن تصميم را دارد يا خير .
10- برونگرا و اجتماعي بودن
پس از خوش بيني ، مهمترين ويژگي افراد شاد ، برونگرايي است . شادي بيشتر نزد كساني پيدا مي شود كه از يك زندگي فعال اجتماعي لذت مي برند . طبق اين اصل تكنيك هاي ساده رفتاري از جمله خنديدن ، قدرداني و سپاسگذاري از ديگران ،آغاز كردن گفتگو و مطرح نمودن مناسب عقايد ، نظرات ، آموزش داده مي شود . به مخاطبين آموزش داده مي شود كه چگونه با فراگيري اين تكنيك ها ، آنها را در ارتباطات اجتماعي خود توسعه داده و بر ميزان نشاط خود بيافزايند .
11- خود واقعي بودن :
پژوهش پيرامون شخصيت افراد شاد نشان مي دهد كه آنان تمايل دارند واقعاً خودشان باشند . صفاتي مانند طبيعي بودن ، خود اندايختگي ، راحتي ، قابليت اعتماد ، بي ريايي ، انصاف ، صميمي بودن و واقع گرايي از ديگر صفات افراد شاد است . خود واقعي بودن داراي مزاياي مختلفي است ، يكي اينكه موجب راحتي محض و آسايش در زندگي روزانه فرد مي گردد . ديگر اينكه وقتي كه فرد خود را آنگونه كه هست ، صادقانه ابراز نمايد ، كارها تا حدود زيادي بر وفق مراد وي پيش خواهد رفت . اين مطلب بخصوص در محبت ورزي و دوستيابي بيشتر صدق مي كند . معمولاً افرادي كه بطور مصنوعي رفتار نمي كنند داراي دوستان بيشتري هستند .
12- كنار گذاشتن مشكلات و احساسات منفي :
بيشتر مطالبي كه تاكنون ذكر گرديد مربوط به كساني است كه از نظر روانشناختي ، مشكل عمده اي ندارند . اما افرادي نيز هستند كه داراي مشكلات رواني خاص از جمله اعتياد ، اضطراب ، افسردگي و... مي باشند . اين افراد بايد بطور انفرادي مشاوره شده وسعي در رفع مشكل خود نمايند .
13- ارتباط محكم مهمترين منبع شادماني است :
اكثر مردم معتقدند كه ازدواج و پيوندهاي خانوادگي صرف نظر از درآمد ياموقعيت هاي اجتماعي ، در ميزان شادماني افراد ، داراي نقشي حياتي است . ارتباطات نزديك و صميمانه با دوستان ، خانواده و پيوندهاي رمانتيك از ويژگي هاي افراد شاد است .
14- ارزشمند شمردن شاد بودن :
شادمان بودن بايد اولويت اول افراد در زندگي باشد . افراد شاد بيش از افراد ديگر براي شادماني ارزش قائلند و شاد بودن را مهمترين چيز در زندگي خود مي دانند علاوه براين اين افراد در مورد حفظ و افزايش شادي خود بيشتر فكر ميكنند .

ويژگي هاي زوجين شاد :
حال كه با اصول چهارده گانه شادماني آشنا شديم ، چگونه مي توانيم اين اصول را در خانواده بكار ببريم يا به عبارتي خانواده هاي شاد چه ويژگي هايي دارند . به نظر بسياري از روان شناسان ، اكثر زوج ها با درگير شدن در زندگي روزمره شادماني خود را از دست مي دهند .در چند پژوهش ويژگي هاي ازدواج هاي موفق و توام با شادي كشف شده ، اين ويژگي ها همان ويژگي هايي هستند كه تحت اصول شادماني به آنها اشاره شد . اينگونه زوجين از ويژگي هاي زير بهره مي برند :

ارتباط سالم : اجراي ارتباط سالم پيچيده نيست و عبارتند از : گوش دادن ، باز كردن خود ، باز كردن مسير صحبت به طريق مودبانه .
تعهد : معمولاً زوجـهاي شاد ، نسبت به خانواده خود متعهد هستند كه سعي مي كنند وقت و انرژي هاي رواني و مادي خود را درخانواده صرف كنند .
صداقت و اعتماد : صداقت از شرايط ايجاده كننده اعتماد است . اعتماد ايجاد امنيت خاطر مي كند و وفاداري نسبت به يكديگر را بدنبال دارد . شايد بتوان يكي از مهمترين آسيب هاي زندگي خانوادگي را شك و ترديد زوجها نسبت به هم دانست . در شرايط مشكوك كمتر مي توان به شادماني در خانواده انديشيد .
خود خواه نبودن و عدم وخودپسندي : دگر خواهي ، كمك به زوج هر گاه امكان داشته باشد ، دادن بهترين چيزها به همسر از ويژگي هاي افرادي است كه خود خواهي ندارند . دگر خواهي باعث ايجاد ويژگي بسيار مطلوب همكاري مي شود كه ازشرايط يك زندگي شاد است .
درخانواده هاي نا شاد هركسي به دنبال اهداف و امور شخصي خود است و سعي درجداسازي خود از ديگر اعضا دارد .
تحسين ، قدرداني و احترام : فضاي حاكم برخانواده هاي شاد ، تشويق و تحسين بجاي عيب جويي و سرزنش است . در خانواده هاي شاد افراد از كوچكترين تلاش ها وخدمات يكديگر قدرداني مي كنند . اين سه ويژگي باعث ايجاد عزت نفس در طرفين مي شود.
محبت و همدلي : زوجهاي شاد محبت خود را به صورت كلامي و عملي بروز مي دهند و درمسائل مختلف قادر به همدلي با يكديگرند . و در ندانم كاري ها ، ضعف ها ومسائلي كه براي يك زوج اتفاق مي افتد ، بجاي سرزنش سعي در همدلي با وي دارند .
رفاقت و همراهي : تمايل به گذراندن وقت با يكديگر ، سهيم بودن در فعاليت هاي اجتماعي لذت بخش ، بهترين دوست براي هم بودن ، خنديدن با يكديگر و اشتراك علايق از ويژگي هاي زوجهاي شاد است .
معنويت و ارزشها : توافق روي اهداف ، ارزشها و فلسفه زندگي ، اشتراك فعاليت هاي معنوي و ارزشهاي مشترك از ديگر ويژگي هاي افراد شاد است . وقتي از اشتراك معنوي صحبت مي شود ميزان برنامه هاي مشترك دو زوج در زمينه هاي مختلف معنوي  است .
توانايي مقابله با بحران و استرس ها : طبيعي است كه خانواده بعنوان يكي از مهمترين منابع تقويت افراد در برابر فشارهاي مختلف زندگي است . تحمل فشارها ، حمايت عاطفي از يكديگر ، طرفين را در برخورد بامسائل ، تواناتر مي سازد . اين فشارها مي تواند تنگناهاي مادي ، بيكاري ، بيماري و ... باشد .
انطباق ، انعطاف وتحمل : ميزان تحمل يكديگر ، عدم لجبازي ، تغيير و سازگاري باشرايط جديد از ويژگي هاي افراد و زوجهاي شاد است .

يكي از عوامل موثر در شادماني داشتن همسر خوب است . داشتن يك شريك زندگي مناسب مي تواند فرد و فرزندان را در ايجاد و تقويت ويژگي هاي ياد شده كمك نمايد .

محسن پهلوان
روانشناس