ارسال شده در ۲۲ / ۲ / ۱۳۸۹ در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقيقه
خلاقیت Creativeness or Creativity :
زندگی بدون تنوع کسل کننده است ، شما اگر همیشه به یک شیوه لباس بپوشید ، یک نوع غذا بخورید ، به یک شیوه آرایش کنید ، به یک شیوه حرف بزنید ، همیشه فقط به یک جا سفر کنید افسرده و بی روح می شوید و از زندگی لذت نخواهید برد. برای تنوع بخشی خلاقیت لازم است در واقع تنوع محصول خلاقیت است . جامعه فاقد خلاقیت از حیات باز خواهد ماند و از بین خواهد رفت و باید آن را مرده تلقی نمود .
مراد از خلاقیت توانائی دستکاری نمادها ، آرایش آنها ، و دسته بندی آنها به طرق تازه و دارای سودمندی اجتماعی است . مدنیک Mednick تفکر خلاق را چنین تلقی می کند : تشکیل عناصر متداعی در ترکیبهای تازه ای که یا نیازمندیهای تازه ای را بر می آورند یا به گونه ای مفید واقع می شوند .
چند سئوال در این زمینه :
چه چیز محرک خلاقیت است ؟
افراد خلاق چگونه اند ؟
چه برنامه آموزشی برای افزایش رفتار خلاق بوجود آوریم ؟
چه چیز محرک خلاقیت است ؟ باید گفت مجموعه عواملی که باعث ترغیب فرد به خلاقیت می‌گردند:
1- انگیزه‌ها (نیازهای فیزیولوژیکی ، نیاز به امنیت ، نیازهای اجتماعی ، نیاز به احترام ، نیاز به خود یابی و شکوفائی استعدادهای خویشتن ) و .....
2- توانائی ها (هوش ، اراده ، اعتماد به نفس ، جسارت ، استقلال عمل ، انعطاف پذیری ، کمیت ، شبیه سازی ، استمداد از دیگران ، مجاورت / تشابه / تباین ، تغییر دادن ، و.. .) .
توانائی های هوشی خودش شامل : شناخت ، حافظه ، تفکر همگرا ، تفکر واگرا ، ارزشیابی و .... است . شناخت کشف و بازشناسی است. حافظه عبارت از ذخیره و نگهداری آن چیزی است که درک شده است. در تفکر همگرا یا توانائی خلاق همگرا Convergent Productive ability ( چیزهای متقارب را با هم جمع کنیم مثلا در طبقه بندی کلمات چ ج ح خ را با هم در یک طبقه قرار می دهیم ر ز ژ را در یک طبقه ) ، اطلاعات به یک جواب درست و یا به بهترین جواب شناخته شده و قراردادی منتج می‌گردد . تفکر واگرا یا توانائی خلاق ناهمگرا Divergent Productive ability ( همه ترکیبهای ممکن را تصور کردن و ساختن ) ، ما در جهات متفاوت تفکر می‌کنیم ، گاهی به تفحص می‌پردازیم وگاهی در جستجوی تنوع هستیم ، یکی از توانش های تفکر واگرا گوناگونی پاسخهایی است که تولید می‌شود .
3- رهائی درونی و بیرونی : فرد باید از درون و بیرون احساس آزادی کند و نگران چیزی و یا کسی و ارگانی نباشد تا ذهنش به خلق کردن بیندیشد . حس درونی تفکر، انسان را قادرمی‌سازد شرایطی را که وجود خارجی ندارند ، در درون ذهن شبیه سازی نماید و به وی این امکان رامی‌دهد تا در امکانات یکسان با سایرین برای خود فرصتهای بهتری بیافریند. در واقع امور خلاقیت شاید بیشتر اکتسابی باشد تا فطری . همچنین انگیزه‌های ترغیب کننده خلاقیت می‌توانند به خصوصیات و زندگی خصوصی افراد مربوط باشند و یا اینکه به اجتماع محل سکونت افراد بستگی داشته باشند .
افراد خلاق چگونه اند ؟ وی شخصی است فردگرا ، نسبت به تجربه زیبائی باز ، و پذیرا ، خیالپرداز ، و مستقل ، بدون نگرانی نسبت به نظر دیگران ، ریسک پذیر ، جسور ،
چه برنامه آموزشی برای افزایش رفتار خلاق بوجود آوریم ؟
انواع گوناگون برنامه های آموزشی شامل :
ذهن انگیزی Brainstorming : پذیراه بودن اندیشه های جدید و چیره شدن بر سانسورهای ذهنی . در ذهن انگیزی مسئله ای مثل انتخاب یک نام برای کالا یا فرآیند جدید تحت این شرایط مورد نظر قرار گیرد : 1- اندیشه های همه گروه بدون توجه به کیفیت ابراز شوند 2- ارزش یابی اندیشه ها تنها پس از ابراز تمامی آنها انجام گیرد 3- افراد ترغیب شوند تا با دقت روی اندیشه های دیگران کار کنند . و مطالعات نشان داد این روش شمار بیشتری اندیشه بدست می دهد .
فهرست کردن صفات : صفات مهم یک شی یا یک موضوع را یاد داشت کرده و توجه کردن به آنها که چگونه ممکن است صفات یک شی تغییر کنند یا بهبود یابند . مثلا رنگ سیب ، اندازه آن ، شکل آن ، طعم آن ، مزه آن و .. را بررسی کرده تا ببینیم چگونه و در چه شرایطی می توان آن را بهبود بخشید .
ترکیب شکل شناختی Morphological : شبیه به فهرست کردن صفات است فقط در این شیوه در یک زمان به دو بعد موضوع نگاه می کنیم مثلا در نظر گرفتن وزن و اندازه لپ تاپ در موقع تولید آن .
فنون قیاسی : Synectic شامل 1- قیاس شخصی : تصور خویشتن بعنوان یکی از عوامل تحت مطالعه ( مثلا خودمان را جای خانم ها تصور کنیم که در تابستان و گرمای سوزان تابستان چادر مشکی یا مانتوی مشکی پوشیده ایم ) . 2- قیاس مستقیم : خیالپردازی در مورد فرآیندی که با مسئله تحت بررسی ما موازی است مثل مشکل تونل سازی و ریزش سقف با مشاهده عمل کرم خاکی که بتدریج که در گل تونل می زند و جلو می رود همزمان سقف می زند . 3- قیاس نمادین : مثل الگوی بازی های کماندوئی کامپیوتری برای آموزش چریکی . 4- قیاس تخیلی : تفکر در باره حل یک مسئله در عالم تخیل مثلا چگونه در کشور با نادیده گرفتن اختلاف قبایل می توان امت یک پارچه بوجود آورد.
فکر خلاق :
مطالعات نشان می دهد مردم خلاق در مقایسه با افراد عادی بیشتر خوش بنیه هستند ، دارای انرژی روانی و جسمانی استثنائی هستند ، زندگی آنها پیچیده است ، بدنبال تنش هستند ، تا از طریق آزاد شدن از آن کسب لذت کنند ، برخورد آنها با ناهشیاری ، با تخیلات ، خیال واهی ، دنیای تصورات ذهنی بیشتر است ، همچنین بسیاری از کارهای خلاق آدمی بتدریج و بوسیله آزمایش و خطا ایجاد می شود و اشراق یا الهام نیز در آن نقش داشته است .
چهار مرحله فکر خلاق :
بطور کلی روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که تفکر خلاق از سه یا چهار مرحله معین می گذرد :
1- آمادگی Preparation هر نوع تعلیم و تربیت باعث ایجاد آمادگی برای تفکر خلاق می شود ، بخصوص تعلیم و تربیت در زمینه ای خاص باعث ایجاد خلاقیت در آن زمینه می شود مثلا آموزش داروسازی باعث خلق داروئی جدید می شود . آزمایش و خطا نیز در این زمینه دخیل است.
2- پختگی Incubation دوره ای است که ظاهرا فرد کاری روی موضوع انجام نمی دهد و ذهن خود بخود روی مسئله کار می کند تا اینکه به نتیجه برساند ، در این مورد تداعی های ذهنی ادامه می یابد ولو ما به ظاهر موضوع را کنار گذاشته باشیم « این نظر در ذهنم بود تا اینکه کامل شد » .
3- اشراق Illumination یا الهام Inspiration یا تنویر فکر خیلی وقت ها بعد از دوره آمادگی و پختگی موضوع یا راه حل دفعتا به ذهن فرد می رسد در واقع همان تداعی هاست که به نتیجه رسیده است .
4- وارسی Verification یا بازرسی Revision غالبا نیاز است ایده یا نظری که دفعتا به ذهن رسیده است را ارزشیابی کنیم بخصوص از نظر سودمندی اجتماعی .
عوامل بازدارنده خلاقیت : محیطهای فاقد دموکراسی ، محیطهای کنترل کننده ، محیطهای دولتی ، مدیریتهای تمامیت خواه و مدیرانی که می خواهند همه چیز را به نام خود تمام کنند ، جوامع بسته و جامعه سنتی ، جوامع تعصبی ، آموزش و پرورش حفظی و دیکته کننده محتویات و مطالب از پیش آماده شده ، والدین کنترل کننده ، همه بازدارنده خلاقیت است . تلاشهای قبل از بلوغ برای حذف خیالبافی، محدودیتهای بازدارنده قوه تدبیر و کنجکاوی کودکان ، جلوگیری از اتکای به خود ، تاکید زیاد بر پیشگیری ، القای ترس ، کمرویی ، تاکید بر مهارتهای کلامی ، پیشداوری که به تبع آن تجارب بسیاری درحوزه دریافت راه نمی‌یابند. انتقاد نسبت نظرات نو و احتمال وقوع اعمال جدید در آموزشهای معمول مراکز آموزشی . همه عوامل تهدید کننده خلاقیت اند .
آ RATزمون تداعی های دور یا تست خلاقیت (Remote Associates Tests ) است که با آن میزان خلاقیت افراد را مورد بررسی قرار می دهیم .
پاكزاديانروانشناس باليني
دوست عزیز : باید به شرکت آزمون ساز مراجعه کنید .