زندگی بدون تنوع کسل کننده است ، شما اگر همیشه به یک شیوه لباس بپوشید ، یک نوع غذا بخورید ، به یک شیوه آرایش کنید ، به یک شیوه حرف بزنید ، همیشه فقط به یک جا سفر کنید افسرده و بی روح می شوید و از زندگی لذت نخواهید برد. برای تنوع بخشی خلاقیت لازم است در واقع تنوع محصول خلاقیت است . جامعه فاقد خلاقیت از حیات باز خواهد ماند و از بین خواهد رفت و باید آن را مرده تلقی نمود .

مراد از خلاقیت توانائی دستکاری نمادها ، آرایش آنها ، و دسته بندی آنها به طرق تازه و دارای سودمندی اجتماعی است . مدنیک Mednick تفکر خلاق را چنین تلقی می کند : تشکیل عناصر متداعی در ترکیبهای تازه ای که یا نیازمندیهای تازه ای را بر می آورند یا به گونه ای مفید واقع می شوند .

1- انگیزه‌ها (نیازهای فیزیولوژیکی ، نیاز به امنیت ، نیازهای اجتماعی ، نیاز به احترام ، نیاز به خود یابی و شکوفائی استعدادهای خویشتن ) و .....

2- توانائی ها (هوش ، اراده ، اعتماد به نفس ، جسارت ، استقلال عمل ، انعطاف پذیری ، کمیت ، شبیه سازی ، استمداد از دیگران ، مجاورت / تشابه / تباین ، تغییر دادن ، و.. .) .

توانائی های هوشی خودش شامل : شناخت ، حافظه ، تفکر همگرا ، تفکر واگرا ، ارزشیابی و .... است . شناخت کشف و بازشناسی است. حافظه عبارت از ذخیره و نگهداری آن چیزی است که درک شده است. در تفکر همگرا یا توانائی خلاق همگرا Convergent Productive ability ( چیزهای متقارب را با هم جمع کنیم مثلا در طبقه بندی کلمات چ ج ح خ را با هم در یک طبقه قرار می دهیم ر ز ژ را در یک طبقه ) ، اطلاعات به یک جواب درست و یا به بهترین جواب شناخته شده و قراردادی منتج می‌گردد . تفکر واگرا یا توانائی خلاق ناهمگرا Divergent Productive ability ( همه ترکیبهای ممکن را تصور کردن و ساختن ) ، ما در جهات متفاوت تفکر می‌کنیم ، گاهی به تفحص می‌پردازیم وگاهی در جستجوی تنوع هستیم ، یکی از توانش های تفکر واگرا گوناگونی پاسخهایی است که تولید می‌شود .

3- رهائی درونی و بیرونی : فرد باید از درون و بیرون احساس آزادی کند و نگران چیزی و یا کسی و ارگانی نباشد تا ذهنش به خلق کردن بیندیشد . حس درونی تفکر، انسان را قادرمی‌سازد شرایطی را که وجود خارجی ندارند ، ‌در درون ذهن شبیه‌ سازی نماید و‌ به وی این امکان رامی‌دهد تا در امکانات یکسان با سایرین برای خود فرصتهای بهتری بیافریند. در واقع امور خلاقیت شاید بیشتر اکتسابی باشد تا فطری . همچنین انگیزه‌های ترغیب کننده خلاقیت می‌توانند به خصوصیات و زندگی خصوصی افراد مربوط باشند و یا اینکه به اجتماع محل سکونت افراد بستگی داشته باشند .

افراد خلاق چگونه اند ؟ وی شخصی است فردگرا ، نسبت به تجربه زیبائی باز ، و پذیرا ، خیالپرداز ، و مستقل ، بدون نگرانی نسبت به نظر دیگران ، ریسک پذیر ، جسور ،

ذهن انگیزی Brainstorming : پذیراه بودن اندیشه های جدید و چیره شدن بر سانسورهای ذهنی . در ذهن انگیزی مسئله ای مثل انتخاب یک نام برای کالا یا فرآیند جدید تحت این شرایط مورد نظر قرار گیرد : 1- اندیشه های همه گروه بدون توجه به کیفیت ابراز شوند 2- ارزش یابی اندیشه ها تنها پس از ابراز تمامی آنها انجام گیرد 3- افراد ترغیب شوند تا با دقت روی اندیشه های دیگران کار کنند . و مطالعات نشان داد این روش شمار بیشتری اندیشه بدست می دهد .

فهرست کردن صفات : صفات مهم یک شی یا یک موضوع را یاد داشت کرده و توجه کردن به آنها که چگونه ممکن است صفات یک شی تغییر کنند یا بهبود یابند . مثلا رنگ سیب ، اندازه آن ، شکل آن ، طعم آن ، مزه آن و .. را بررسی کرده تا ببینیم چگونه و در چه شرایطی می توان آن را بهبود بخشید .

ترکیب شکل شناختی Morphological : شبیه به فهرست کردن صفات است فقط در این شیوه در یک زمان به دو بعد موضوع نگاه می کنیم مثلا در نظر گرفتن وزن و اندازه لپ تاپ در موقع تولید آن .

فنون قیاسی : Synectic شامل 1- قیاس شخصی : تصور خویشتن بعنوان یکی از عوامل تحت مطالعه ( مثلا خودمان را جای خانم ها تصور کنیم که در تابستان و گرمای سوزان تابستان چادر مشکی یا مانتوی مشکی پوشیده ایم ) . 2- قیاس مستقیم : خیالپردازی در مورد فرآیندی که با مسئله تحت بررسی ما موازی است مثل مشکل تونل سازی و ریزش سقف با مشاهده عمل کرم خاکی که بتدریج که در گل تونل می زند و جلو می رود همزمان سقف می زند . 3- قیاس نمادین : مثل الگوی بازی های کماندوئی کامپیوتری برای آموزش چریکی . 4- قیاس تخیلی : تفکر در باره حل یک مسئله در عالم تخیل مثلا چگونه در کشور با نادیده گرفتن اختلاف قبایل می توان امت یک پارچه بوجود آورد.

مطالعات نشان می دهد مردم خلاق در مقایسه با افراد عادی بیشتر خوش بنیه هستند ، دارای انرژی روانی و جسمانی استثنائی هستند ، زندگی آنها پیچیده است ، بدنبال تنش هستند ، تا از طریق آزاد شدن از آن کسب لذت کنند ، برخورد آنها با ناهشیاری ، با تخیلات ، خیال واهی ، دنیای تصورات ذهنی بیشتر است ، همچنین بسیاری از کارهای خلاق آدمی بتدریج و بوسیله آزمایش و خطا ایجاد می شود و اشراق یا الهام نیز در آن نقش داشته است .

1- آمادگی Preparation هر نوع تعلیم و تربیت باعث ایجاد آمادگی برای تفکر خلاق می شود ، بخصوص تعلیم و تربیت در زمینه ای خاص باعث ایجاد خلاقیت در آن زمینه می شود مثلا آموزش داروسازی باعث خلق داروئی جدید می شود . آزمایش و خطا نیز در این زمینه دخیل است.

2- پختگی Incubation دوره ای است که ظاهرا فرد کاری روی موضوع انجام نمی دهد و ذهن خود بخود روی مسئله کار می کند تا اینکه به نتیجه برساند ، در این مورد تداعی های ذهنی ادامه می یابد ولو ما به ظاهر موضوع را کنار گذاشته باشیم « این نظر در ذهنم بود تا اینکه کامل شد » .

3- اشراق Illumination یا الهام Inspiration یا تنویر فکر خیلی وقت ها بعد از دوره آمادگی و پختگی موضوع یا راه حل دفعتا به ذهن فرد می رسد در واقع همان تداعی هاست که به نتیجه رسیده است .

4- وارسی Verification یا بازرسی Revision غالبا نیاز است ایده یا نظری که دفعتا به ذهن رسیده است را ارزشیابی کنیم بخصوص از نظر سودمندی اجتماعی .

عوامل بازدارنده خلاقیت : محیطهای فاقد دموکراسی ، محیطهای کنترل کننده ، محیطهای دولتی ، مدیریتهای تمامیت خواه و مدیرانی که می خواهند همه چیز را به نام خود تمام کنند ، جوامع بسته و جامعه سنتی ، جوامع تعصبی ، آموزش و پرورش حفظی و دیکته کننده محتویات و مطالب از پیش آماده شده ، والدین کنترل کننده ، همه بازدارنده خلاقیت است . تلاشهای قبل از بلوغ برای حذف خیالبافی، محدودیتهای بازدارنده قوه تدبیر و کنجکاوی کودکان ، جلوگیری از اتکای به خود ، تاکید زیاد بر پیشگیری ، القای ترس ، کمرویی ، تاکید بر مهارتهای کلامی ، پیشداوری که به تبع آن تجارب بسیاری درحوزه دریافت راه نمی‌یابند. انتقاد نسبت نظرات نو و احتمال وقوع اعمال جدید در آموزشهای معمول مراکز آموزشی . همه عوامل تهدید کننده خلاقیت اند .